Εισαγωγή
Ο λυκίσκος ή Humulus lupulus L. είναι φυτό που ανήκει στην οικογένεια των κανναβινοειδών. Παρουσιάζει μορφολογικές, φυτοχημικές και εθνοφαρμακολογικές πτυχές, είναι ευρέως διαδεδομένος στη βιομηχανία της μπύρας, που τα θηλυκά στελέχη του (ονομάζονται hop cones, συντομογραφικά hops) χρησιμοποιούνται για τη γνωστή πικρή της γεύση, χρησιμοποιείται επίσης ευρέως από παλιά στην παραδοσιακή ιατρική, ως μέσον για τη θεραπεία των διαταραχών του ύπνου.
Φαρμακολογία
Ήδη από το 1950, ο λυκίσκος προσέλκυσε το ενδιαφέρον των ερευνητών, οι οποίοι εξέτασαν τους κώνους του λυκίσκου και άλλα μέρη του φυτού απομονώνοντας και ταυτοποιώντας φαρμακολογικές ενώσεις, όπως οι φλαβόνες, οι χαλκόνες και τα παράγωγα φλωρογλυκινολών. Άλλες χρήσεις του hops που αφορούν σε στομαχικές, αντιβακτηριακές και αντιμυκητιακές θεραπείες, έχουν διερευνηθεί από in vitro και in vivo μελέτες. Η προσοχή των ερευνητών τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί σε κάποιες χαλκόνες που περιέχονται στο λυκίσκο, εξαιτίας των βιολογικών τους επιδράσεων. Πιο συγκεκριμένα, η ξανθοουμόλη, προάγει την χημειοπροστατευτική ιδιότητα έναντι του καρκίνου και η 8-πρενυλναρινγενίνη, αποτελεί ένα από τα σημαντικά φυτοοιστρογόνα.
Ιστορική αναδρομή
Η πρώτη χρήση του λυκίσκου στην Ευρώπη για την παρασκευή μπύρας, έχει περιγραφεί από τον Wilson το 1975. Αρχικά τα είδη του λυκίσκου ήταν άγρια, μετέπειτα άρχισαν να καλλιεργούνται στη Γερμανία, από τα μέσα του 9ου αιώνα (μεταξύ του 859 και 875) και εξαπλώθηκαν σε όλη την κεντρική Ευρώπη. Πρωταρχικά, ο Humulus lupulus χρησιμοποιήθηκε σαν εναλλακτικό της Myrica gale που αποτελούσε μέχρι τότε το κυρίαρχο συστατικό της μπύρας στην Ευρώπη. Μετά το πέρας του 8ου αιώνα αντικαταστάθηκε λόγω των καλύτερων συντηρητικών του ιδιοτήτων. Στις μέρες μας το 98% των παγκόσμιων καλλιεργειών λυκίσκου εκμεταλλεύεται από τη βιομηχανία παρασκευής μπύρας. Ουσιαστικά ο λυκίσκος χρησιμοποιήθηκε σα συντηρητικό για την αντιμικροβιακή του δραστηριότητα και αργότερα για την προσθήκη της πικρής του γεύσης στη μπύρα. Επιπλέον, εξαιτίας των υδρόφοβων α-ισο-οξέων του, σταθεροποιεί τον αφρό στη μπύρα.
Θεραπευτικές ιδιότητες
Η ιστορία του Humulus lupulus για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, είναι πολυετής και μακρόχρονη. Συγκεκριμένα χρησιμοποιείται σαν ήπιο ηρεμιστικό για τη θεραπεία της αϋπνίας και της νευρικότητας. Παραδοσιακά χορηγείται για την ευερεθιστότητα κι ανησυχία, τη βελτίωση της όρεξης, τους πονοκεφάλους, τη πέψη, το πονόδοντο, το πόνο αυτιού και την νευραλγία. Φυλές Αμερικανών ιθαγενών, χρησιμοποιούσαν το λυκίσκο σαν ηρεμιστικό, αντιρρευματικό, αναλγητικό, αντιφλεγμονώδες ακόμη και στην αποβολή πετρών μέσω διούρησης. Στην πνευμονία χρησιμοποιείτο σαν κατάπλασμα σε ζεστή μορφή και συστηνόταν για εντερικούς πόνους και πυρετό στη Ντακότα. Στην Αγιουβέρδικη Φαρμακοποιία, ο λυκίσκος προτείνεται για τη θεραπεία της ανησυχίας που σχετίζεται με υπερένταση, πονοκέφαλο και δυσπεψία. Στην Κίνα στην παραδοσιακή ιατρική, θεράπευε την αϋπνία, την ανησυχία, τη δυσπεψία και την έλλειψη όρεξης, επιπρόσθετα αλκοολικά απόσταγμα χρησιμοποιούσαν για τη λέπρα, τη φυματίωση, την οξεία βακτηριακή δυσεντερία, τη πνευμονοκονίαση και τη δηλητηρίαση αμιάντου, με θετικές εκβάσεις. Για τη θεραπεία τραυμάτων, την ανακούφιση από μυϊκούς σπασμούς και νευρικούς πόνους χρησιμοποιούταν κατά τόπους.
Λυκίσκος ενάντια στο στρες & στην αϋπνία
Το 2007 αναφέρθηκε η χρήση του hops, από την Επιτροπή Ιατρικών Φυτικών Προϊόντων (HPMC for Herbal Medicinal Products Committe) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (EMEA for European Medicinal Agency) για την ανακούφιση ήπιων συμπτωμάτων στρες και αϋπνίας. Η Γερμανική Επιτροπή και ο Ευρωπαϊκός συνεταιρισμός Φυτοθεραπείας, αποδέχθηκαν το λυκίσκο σα θεραπεία διαταραχών της διάθεσης (ανησυχία, άγχος), ευερεθιστότητας και διαταραχών του ύπνου.
Hops σαν συμπλήρωμα διατροφής
Η χρήση των συμπληρωμάτων διατροφής για την προαγωγή της υγείας, ξεκινά από τη χρήση αντιοξειδωτικών για την μείωση κινδύνου του καρκίνου και των καρδιαγγειακών και καταλήγει στη λήψη προβιοτικών για τη φυσική ενίσχυση της εντερικής χλωρίδας. Τα συμπληρώματα διατροφής χρησιμοποιούνται κυρίως για βασικούς θρεπτικούς σκοπούς και για την αντιμετώπιση εκφυλιστικών νευρολογικών παθήσεων όπως η νόσος του Parkinson, η νόσος Alzheimer και η αθηροσκλήρωση. Επιπλέον, πολυάριθμες μελέτες υποστηρίζουν τη δημοφιλή χρήση συμπληρωμάτων διατροφής για βελτίωση της διάθεσης, της συγκέντρωσης, της συμπεριφοράς και των επιπέδων ενέργειας. Η νευροφαρμακολογία των διατροφικών συμπληρωμάτων αρχικά επικεντρώθηκε στην ανακάλυψη και χρήση φυσικών αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών, ηρεμιστικών και βοηθημάτων ύπνου. Παραδοσιακά εκχυλίσματα βοτάνων με αγχολυτικές ιδιότητες, όπως ο λυκίσκος του είδους Humulus lupulus, έχουν αποδειχθεί πως ελαττώνουν το άγχος και ανακουφίζουν από το στρες, βελτιώνοντας τον ύπνο στους ανθρώπους σε μελέτες με εικονικό φάρμακο.
Μηχανισμός επίδρασης λυκίσκου
Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ο λυκίσκος επιδρά στη σεροτονίνη και μελατονίνη, δύο νευροδιαβιβαστές οι οποίοι εμπλέκονται στη ρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού και κατ’ επέκταση στη ρύθμιση του ύπνου και της διάθεσης. Κατ’αυτόν τον τρόπο, η βελτίωση του ύπνου (σε ποσότητα και ποιότητα) εικάζεται ότι οδηγεί σε καλύτερη λειτουργία του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος. Πρόσφατες μελέτες συσχετίζουν τη μικρή διάρκεια ύπνου με διαταραχές στη λειτουργία του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος κι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των συμπτωμάτων αϋπνίας και διαταραγμένης μεταβλητότητας της καρδιακής συχνότητας κυρίως στα παιδιά. Έτσι, αποδεχόμενοι ότι η αντικειμενική μέτρηση της διάρκειας ύπνου είναι αντιπροσωπευτική των επιπέδων στρες, άγχους και κατάθλιψης, μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι με τη βελτίωση του ύπνου, ουσιαστικά θα βελτιωθούν και αυτές οι παράμετροι.
Άλλος πιθανός μηχανισμός επίδρασης του λυκίσκου είναι μέσω των πικρών οξέων του κι ιδιαίτερα των α-ισο-οξέων του. Είναι γνωστό ότι το χρόνιο στρες συσχετίζεται με αυξημένους δείκτες φλεγμονής και συμβάλει στην εγκατάσταση φλεγμονωδών νόσων. Μελέτη του 2009, έδειξε πως η 8-πρενυλναριγενίνη αναστέλλει τη σύνθεση προσταγλανδινών που ευθύνονται για την ανάπτυξη φλεγμονής, ενώ πολλές μελέτες έχουν αποδείξει πως η ξανθοουμόλη, αναστέλλει την απελευθέρωση μονοξειδίου του αζώτου, εμποδίζοντας κατ’αυτόν τον τρόπο τη δημιουργία των ελευθέρων ριζών που συντελούν στη δημιουργία φλεγμονής, μειώνοντας έτσι το στρες, το άγχος και τις διατραχές ύπνου.